Cmentarz Na Rossie w Wilnie

Spacer po cmentarzu zwłaszcza takim jak ten na wileńskiej Rossie jest okazją aby przypomnieć sobie ludzi, spośród których wielu tworzyło historię miasta albo nawet historię kraju. I rzeczywiście warto tu przyjechać. Nie tylko ze względu na ich wartość narodową. Wiele nagrobków jest naprawdę pięknych.

Cmentarz na Rossie w Wilnie – Cmentarz Misjonarzy

Nie wiadomo dokładnie od czego wziął nazwę Cmentarz na Rossie w Wilnie. Być może od nazwiska jednego z dawnych właścicieli tutejszych terenów. Wiemy jednak, że słynny  cmentarz znany jest też wśród miejscowych jako Cmentarz Misjonarzy. To bez wątpienia najbardziej znana z wileńskich nekropolii. Należy do najchętniej odwiedzanych przez Polaków miejsc w stolicy Litwy. Jest w programie niemal każdej wycieczki, jakie organizują nasze biura podróży.

Nic dziwnego, gdyż mocno sięga on pamięcią w najbardziej ważne dzieje naszej historii. Do najbardziej znanych części tej nekropolii należy bowiem Cmentarz Wojskowy.

Cztery wzniesienia

Cmentarz na Rossie znajduje się na wzniesieniu, a dokładniej na czterech wzniesieniach nazwanych Górka Literacka, Górka Anielska (niektóre źródła piszą Wzgórze Aniołów), Wzgórze Pomocne i Wzgórze Południowe.

Na Wzgórzu Aniołów znajdziecie symboliczny grób nienarodzonych dzieci – ofiar aborcji.

Stara Rossa i Nowa Rosa w Wilnie

Warto wspomnieć też, że w skład zespołu cmentarnego wchodzą Stara Rossa i Nowa Rossa (pochówki tu zaczęły się około roku 1847). Nowa Rossa znajduje się na wschód od Starej Rossy. Co ciekawe w Internecie możecie przeczytać, że Nową Rossę otaczał niegdyś rów, za którym składano samobójców. Na początku XX wieku tę część cmentarza nazwano cmentarzem sierot. Natomiast na Starej Rossie znajduje się najwięcej pięknych i zabytkowych grobów polskich.

Cmentarz na Rossie w Wilnie – nekropolia od piętnastego wieku

Pierwsze pochówki miały tu miejsce w połowie piętnastego stulecia. Natomiast od 1801 roku cmentarz Na Rossie funkcjonuje jako nekropolia miejska. Po zamknięciu kościoła i cmentarza św. Józefa i Nikodema był to pierwszy cmentarz zamiejski.

Z inicjatywy ks. Józefa Bohdanowicza powstała tu w latach 1841 – 1850 neogotycka kaplica przedpogrzebowa. Natomiast za najpiękniejszy pomnik nagrobny uznaje się brązową rzeźbę anioła na mogile Izy Salmonawiczówny z 1903 roku.

Cmentarz Na Rossie w Wilnie – kto tu spoczywa?

Cmentarz Na Rossie w Wilnie chociaż znajduje się poza granicami naszego kraju jest jedną z czterech polskich nekropolii narodowych. Zajmuje ponad 10 hektarów powierzchni. Mieści się tu około 26 tysięcy grobów. Od połowy XIX wieku jest miejscem spoczynku ludzi zasłużonych (tak jak Powązki w Warszawie).

Pośród znanych osób pochowanych na Rossie spoczywają między innymi historyk i działacz polityczny Joachim Lelewel. Także pisarz Władysław Syrokomla, malarze Franciszek Smuglewicz i Józef Bałzukiewicz.

Spoczywają tu też Euzebiusz Słowacki – ojciec Juliusza Słowackiego – słynnego poety, Onufry Pietraszkiewicz – przyjaciel Adama Mickiewicza, Adam Piłsudski (brat marszałka) albo ziemianin, bankier i filantrop Józef Montwiłł.

Przewodniki internetowe piszą także o takich osobach jak znany kolekcjoner Jan Kazimierz Wilczyński i kolekcjoner Eustachy Tyszkiewicz. Oprócz nich historyk Juliusz Kłos, architekt Karol Podczaszyński, profesorowie Uniwersytetu Stefana Batorego i wielu innych wybitnych.

Na Rossie pochowani są nie tylko Polacy, ale też przedstawiciele co najmniej kilu innych narodowości. Spośród Litwinów warci wspomnienia są na przykład polityk i działacz społeczny, jeden z sygnatariuszy aktu niepodległości Litwy 1918 r. Jonas Basanavičius, a także kompozytor Mikalojus Čiurlionis. W roku w roku 1801 pochowany został tu burmistrz Wilna Jan Müller.

Znajdziemy tu jeszcze mogiły konspiratorów przeciwstawiających się caratowi, uczestników zrywów narodowych, a wśród nich wielu powstańców z 1863 r.

Cmentarz wojskowy na Rossie w Wilnie – Matka i serce syna

Jedną z najbardziej charakterystycznych części nekropolii na Rossie jest cmentarz wojskowy nazwany inaczej Kwatera Żołnierska. Przylega on do cywilnej części Starej Rossy. Tu spoczywają polscy oficerowie i niżsi rangą żołnierze polegli w walkach o Wilno (1919-1920). Także żołnierze AK i inni, którzy oddali życie za Ojczyznę w roku 1939.

Bardzo charakterystyczny jest też grób bez imienia i nazwiska tylko z napisem „Matka i serce syna” To miejsce spoczynku Marii Piłsudskiej. Tu znajduje się urna, a w niej serce marszałka Józefa Piłsudskiego.

Niewielki cmentarz wojskowy na Nowej Rossie w części nazwanej Cmentarzem Wojskowym Polsko-Litewskim kryje też szczątki pięciu żołnierzy Samopomocy Wileńskiej poległych w walkach ulicznych z Niemcami i bolszewikami na przełomie lat 1918 – 1919.

Cmentarz na Rossie w czasach ZSRR – zniszczenia i dewastacja

Od 1945 roku, kiedy Wilno i cała Litwa dostały się pod panowanie Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Cmentarz na Rossie i polskie nagrobki były dewastowane. Niektóre celowo, a inne ulegały zniszczeniu z powodu zaniedbań w pracach renowacyjnych. Niektóre grobowce zostały zamienione na magazyny broni i bezczeszczone. Teren cmentarza stał się miejscem spotkań osób z kryminalnego półświatka. Natomiast w 1952 roku zniszczono istniejące na cmentarzu katakumby.

Ratowanie zabytków wileńskiego cmentarza na Rossie

Od 1967 roku nie dokonuje się tu już nowych pochówków. Na szczęście od 1969 nekropolia jest wpisana do rejestru zabytków, ale i tak przez długi czas nie było funduszy na ratowanie tutejszych nagrobków. Prace konserwatorskie trwają dopiero od roku 1990. Zajmuje się tym Społeczny Komitet Opieki nad Starą Rossą.

Cmentarz na Rossie – prace inwentaryzacyjne

W latach 2013 – 2016 na Rossie trwały badania inwentaryzacyjne sfinansowane przez polskie Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Polski w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Patronat nad projektem objął Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.

Prace obejmowały między innymi dokumentację fotograficzną, badanie źródeł historycznych, artystycznych, literackich i innych.

Cmentarz na Rossie – historia i piękno

Chodząc po Starej Rossie i Nowej Rossie, odwiedzając groby żołnierzy polskich możecie tu poczuć się prawie jak w Polsce, chociaż jest to już poza naszymi granicami. Miejsce cenne nie tylko ze względu na wartość historyczną ale też prawdziwie piękne dzieła architektury i sztuki sakralnej. Przypomina o przemijaniu i życiu. Pokazuje sztafetę pokoleń naszego narodu.

Po powrocie do domu warto zajrzeć do encyklopedii aby dowiedzieć się więcej kim byli na przykład działacz społeczny Jonas Basanavičius, kolekcjoner Jan Kazimierz Wilczyński, przyjaciel Adama Mickiewicza –  filomata Onufry Pietraszkiewicz filantrop Józef Montwiłł, albo pisarz Władysław Syrokomla. Spróbujcie sprawdzić jak nazywali się pochowani na Rossie w Wilnie profesorowie uniwersytetu Stefana Batorego.

Inne słynne nekropolie Polaków

W Polsce (oprócz Powązek) do bardzo znanych cmentarzy należy cmentarz Rakowicki w Krakowie. Znajdziecie na nim groby między innymi Zbigniewa Wodeckiego, Marka Grechuty, Ewy Demarczyk. Słynny jest również zabytkowy cmentarz na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem z mogiłą pisarza Kornela Makuszyńskiego.

W wielu polskich miastach i wioskach można znaleźć niewielki cmentarz wojskowy z mogiłami tych co zginęli w walkach wojennych podczas różnych historycznych zakrętów. Nierzadko nie byli to zawodowi żołnierze ale ochotnicy polegli w walkach ulicznych w obronie kraju. Warto też przy nich, zapalić znicz i przez chwilę podziękować za to, że dziś mamy wolną Polskę.

Rolę panteonu słynnych Polaków pełni kościół św. Piotra i Pawła w Krakowie. Spoczywają tu na przykład ksiądz Piotr Skarga czy dramatopisarz Sławomir Mrożek.

Za granicą Polacy często odwiedzają Cmentarz Łyczakowski we Lwowie z grobami Orląt Lwowskich, Gabrieli Zapolskiej czy Marii Konopnickiej. Nie możemy zapomnieć żołnierzy z biwy pod Monte Cassino z roku 1945 oni również mają swoje mogiły na cmentarzu w pobliżu słynnego klasztoru benedyktyńskiego.

Natomiast na Pere-Lachaise w Paryżu poszukajcie generała Jarosława Dąbrowskiego, Ewelinę Hańską – żonę słynnego pisarza Honoriusza Balzaca i Fryderyka Chopina. Pośród znanych osób pochowanych w Paryżu jest też słynna uczona Maria Skłodowska – Curie ma miejsce w paryskim Panteonie czyli miejscu spoczynku najwybitniejszych Francuzów.

Na wielu pięknych nagrobkach w różnych miejscach znajdują się nie tylko imię nazwisko data urodzenia ale też warte przeczytania epitafia.

Foto: własne