Cerkwie łemkowskie w Polsce

Cerkwie łemkowskie w Polsce – znak wielokulturowości

Cerkwie łemkowskie w Polsce należą do najciekawszych zabytków drewnianych naszego kraju. Łemkowie są grupą etniczną, która kiedyś w dużej ilości zamieszkiwała w Polsce tereny Beskidu Niskiego i Beskidu Sądeckiego. Nazywani też bywają Rusinami. Na początku XX wieku było ich tu ponad 100 tysięcy, ale na skutek obowiązkowych przesiedleń podczas akcji „Wisła” zostali rozproszeni. Jedną z przyczyn wielkiej niechęci Polaków do Łemków był fakt, że w czasie wojny współpracowali oni z hitlerowcami i bandami UPA. Większość wyjechała na tereny ZSRR (przeważnie Ukrainę), inni do Słowacji, a jeszcze inni zasiedlali Dolny Śląsk i ziemię lubuską – między innymi Wrocław, Legnicę, Strzelce Krajeńskie.  Dziś do tej narodowości przyznaje się około 10 tysięcy osób, głównie z okolic Krynicy, Gorlic, ale też wspomnianych wyżej miast dolnośląskich.

Nie jest jasno określone pochodzenie Łemków. Do dziś etnografowie sprzeczają się na temat czy są to potomkowie Rusinów, Ukraińców, Słowaków czy jeszcze innych narodowości. Mają swój własny język (co niektórzy podają, że gwarę) – mieszankę wyrazów ukraińskich, słowackich, polskich, a nawet węgierskich i rumuńskich. Pod względem wyznaniowym należą głównie do wyznania prawosławnego, a na mocy unii brzeskiej część z nich przyjęła też obrządki greckokatolickie.

Architektura cerkwi łemkowskich

Cerkwie łemkowskie mają bardzo charakterystyczną architekturę i są do siebie nawzajem nieco podobne, chociaż oczywiście każda jest inna. Na przestrzeni dziejów ulegały modyfikacjom, pojawiały się świątynie murowane, jednak zdecydowana większość zwłaszcza tych zabytkowych i najcenniejszych reprezentuje budownictwo drewniane. Najbardziej typowym wyróżnikiem jest podział kościoła na 3 wyraźne części – prezbiterium, nawę główną i babiniec czyli przedsionek. Części te są przeważnie kwadratowe lub prostokątne. Nad każdą z nich wznosi się osobna wieża, przy czym najwyższa – dzwonnica zawsze nad wejściem, zwykle od strony zachodniej, a kolejne dwie są to małe sygnaturki lub barokowe kopulaste hełmy. Dachy przeważnie są namiotowe (mają kształt ostrosłupa o podstawie kwadratu), kryte gontem. Istnieje podział na styl cerkwi łemkowskiej zachodni i wschodni. Wschodnie mają wszystkie części równej wysokości.

Wewnątrz zawsze największą ozdobą świątyni jest piękny i  bogaty ikonostas.

Obecnie na terenie Polski znajduje się niespełna 70 łemkowskich cerkwi. Do najbardziej znanych należy cerkiew w Kwiatoniu wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Piękna jest też cerkiew świętego Dymitra w skansenie w Nowym Sączu, która do dziś pełni rolę świątyni prawosławnej. Większość z tych pobudowanych w Beskidach obecnie funkcjonuje jako kościoły katolickie.

Goto: własne